BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN EMEK VERİMLİLİĞİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: TEORİ VE UYGULAMA

Nısfet UZAY (Erciyes Üniversitesi)
Nejla SANCAK(Erciyes Üniversitesi)
Fahri SEKER(Erciyes Üniversitesi)

Bilgi Teknolojileri (BT), bir bilginin toplanması, işlenmesi, saklanması ve gerektiğinde herhangi bir yere iletilmesini ya da herhangi bir yerden bu bilgiye ulaşılmasını otomatik olarak sağlayan teknolojiler bütünü olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi BT geleneksel teknolojilere (GT) göre oldukça farklı niteliklere sahiptir. Bu farklılık dolayısıyla, BT'nin ekonomik etkilerinin de GT'den farklı olması beklenebilir. Bu farklılıktan dolayı, özellikle 1990'ların ikinci yarısından itibaren BT'nin ekonomi üzerindeki etkilerinin ne olduğu ve bu etkilerin nasıl ölçüleceği tartışmaları literatürde önemli bir yer teşkil etmektedir.

BT'nin etkilerinin araştırıldığı en önemli alanlardan biri, BT'nin verimlilik üzerindeki etkileridir. BT'nin yoğun olarak kullanılmaya başlanılması ile birlikte ortaya çıkan verimlilik artışlarının BT ile ilişkili olup olamadığını araştıran önemli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmaların büyük bir kısmına göre özellikle 1990'ların ikinci yarısından sonraki çalışmalarda, BT ile verimlilik arasında pozitif yönde güçlü bir ilişkinin varlığı ortaya konulmuştur. BT'nin verimlilik üzerindeki etkileri araştırılırken, emek verimliliği, çok faktörlü (multi-factor productivity) verimlilik üzerinde yoğunlaşılmıştır.

1995-1999 döneminin verileri ile yapılan çalışmalarda emek verimliliğindeki artışın büyük bir bölümünün BT'den kaynaklandığını gösteren bulgulara rastlanılmıştır. BT'nin emek verimliliğini pozitif yönde etkilemesinin nedeni, daha önceki dönemlere göre söz konusu dönemde daha yüksek oranlarda BT yatırımlarının gerçekleşmesi ve bunun sonucunda BT sermayesinin toplam sermaye stoku içindeki oranının artışı gösterilebilir. Ayrıca, internet ve e-ticaretteki gelişmeler emek verimliliğini olumlu yönde etkilemektedir.

Ancak yapılan çalışmaların, hemen hemen tamamına yakını gelişmiş ülkelerdeki BT ve verimlilik arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. Gelişmekte olan ülke ekonomileri üzerine yapılan az sayıdaki çalışma, BT ve emek verimliliği arasında bir korelasyonunun bulunmadığını ya da çok zayıf düzeyde olduğunu göstermiştir. Bunun iki nedeni vardır: Birincisi, gelişmekte olan ülkelerde BT yatırımları GSYİH'nın çok küçük bir oranını temsil etmektedir. İkincisi, BT'nin etkin kullanımını destekleyecek tamamlayıcı yatırımların eksik olmasıdır.

Bilgi toplumu göstergelerine bakıldığında Türkiye'nin henüz bu aşamaya geçmediği görülmektedir. Bundan dolayı bir gelişmekte olan ülke olarak Türkiye'de de BT ve verimlilik ilişkisinin bulunmadığı düşünülebilir. Ancak ülke düzeyinde bu özellikler görülmemesine rağmen Türkiye'deki firma ve sektör düzeyinde, BT ve emek verimliliği ilişkisi varlığı sezgisel olarak tespit edilebilmektedir. Daha önce yapılan ülke düzeyindeki çalışmalarda gelişmekte olan ülkelerde BT ve emek verimliliği arasında bir ilişki bulunamamasına rağmen, Türkiye'de firma ve sektör düzeyinde bu ilişkinin bulunduğunu düşünmekteyiz. Çalışmamızın amacı BT ve işgücü verimliliği arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. BT ile işgücü arasındaki verimlilik ilişkisini ortaya koymak üzere, Boytaş A.Ş. üzerinde bir araştırma yapılacaktır.