DÖVİZ KRİZLERİNDE İŞLETME SERMAYESİ DAVRANIŞI

Erhan BİRGİLİ (Sakarya Üniversitesi)
Hakan TUNAHAN (Sakarya Üniversitesi)

Globalleşme sürecinin beraberinde getirdiği uluslararası sermaye akımlarının özellikle 80'li yılların ikinci yarısından itibaren önemli miktarlara ulaşması ile ortaya çıkan kendi kendini meşrulaştıran çağdaş spekülatif krizler sonuçta bir bankacılık krizine dönüşmekte ve bankacılık sisteminin tekrar yapılandırılmasının maliyeti ülkelerin yatırımlara dönüştürülebilir kaynaklarını tüketmektedir. Bunalım sonucunda büyüme hızları önemli oranda düşmekte, işsizlik hızla artmakta, reel ücretlerde önemli bir aşınma yaşanmakta, sermaye akımlarında ani azalmanın sonucunda ülke kaynakları yurtdışına aktarılmaktadır.

Krize giren ülkeler Uluslararası Para Fonu marifetiyle ekonomide radikal ve yapısal kararlar almakta ve bu kararlar neticesinde de ekonomik daralma ülkedeki bütün tarafları olumsuz yönde etkilemektedir.

Döviz krizleri finansal piyasalar vasıtası ile reel sektör olarak adlandırılan finansal olmayan kuruluşlara aktarılmaktadır. İşletmelerin krizde hem döviz cinsinden sabit yükümlülüklerinin yerel para cinsinden değerinde hem de kullanmış oldukları kredilerin faiz oranlarında meydana gelen artıştan dolayı finansman giderlerindeki yükselme bilançolarını olumsuz etkilemektedir. Tüketicilerin taleplerini ertelemeleri sebebiyle satışlarda meydana gelen düşme de işletmelerde önemli sıkıntılara sebep olmaktadır.

Özellikle krizler işletmelerde ilk etkisini işletme sermayesi üzerinde göstermekte; satışlarda meydana gelen azalma, finansman giderlerinin artması, yeni banka kredisi elde etmenin maliyetli ve zor olması ve satıcı kredilerinin vadesinin azalması, şartlarının zorlaştırılması sebebiyle stok devir hızları düşerken, alacakların tahsilatında yaşanan sorunlar şüpheli alacakların artması ve sonuçta para devir hızının azalmasına neden olmaktadır. İşletme sermayesindeki bozulma kronik hale geldiğinde işletmenin sabit yatırımları azalırken finansal sıkıntı sebebiyle telafisi zor maliyetler ortaya çıkmaktadır.

Bu çalışmada krizlerin döviz kuru krizi olarak ortaya çıkması sebebiyle, işletmelerde döviz kuru riski ve ölçülmesi konusu açıklanacak ve krizlerde işletme sermayesinin davranışı incelenecektir. Türk firmalarının krizlere karşı kırılganlığını artıran yapısal faktörleri de bu kapsamda değerlendirilecektir.

Türk işletmelerinin çalışma sermayelerinin kriz dönemindeki davranışının incelenmesi amacıyla İMKB' de işlem gören, Metal Eşya ve Makine Sektörünü temsil eden işletmelerin kriz öncesi ile kriz sonrası konsolide bilançoları üzerinden çalışma sermayesi davranışı incelenecektir. Çalışmada farklı döviz kuru riskine sahip işletme gruplarının krizden etkilenme dereceleri de analiz edilecektir.