REEL VE FİNANSAL SEKTÖR KRİZLERİ ARASINDAKİ ETKİLEŞİMLERİN DİNAMİK ANALİZİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ, 1979-2001

Aykut KİBRİTÇİOĞLU (University of Illinois at Urbana-Champaign)

Dünya ekonomilerinde gözlemlenenen bankacılık ve döviz krizlerinin özellikle 1980'lerin başlarından bu yana giderek sıklaşmasına koşut olarak, finansal krizlerin zamanlamaları, öngörülebilirlikleri, uzunlukları, sebepleri, yurtiçi ve yurtdışı etkileri ile, önlenme olasılık ve yöntemleri de iktisat literatüründe giderek daha çok araştırılır ve tartışılır duruma gelmiştir. Bu tartışmalarda; reel sektördeki durgunluğun, finansal krizlerin tetikleyicisi veya sonucu olarak olası rolü özel bir yer tutmaktadır. Ancak, ilgili literatür henüz reel ve finansal krizler arasındaki dinamik ve karmaşık ilişkilerin bir bütün halinde ampirik analizi bakımından oldukça yetersiz gözükmektedir. Türkiye ekonomisi, özellikle son 12 yıldır sık sık bankacılık ve/veya döviz krizleriyle karşılaşmakta ve reel sektör bu krizlerin hemen öncesi veya sonrasında bazen oldukça yoğun ve uzun durgunluk dönemleri yaşayabilmektedir. Bu bildiride, öncelikle, 1979-2001 dönemi aylık verileri kullanılarak üç değişkenli bir vektör otoregresyon (VAR) analizi yardımıyla Türkiye'deki sanayi üretimi artışları, bankacılık sektörü kırılganlığı ve döviz krizleri arasındaki dinamik etkileşimler yön ve büyüklük bakımından ayrıntılı biçimde incelenmektedir. Ülkedeki politik istirarsızlığın bu süreçteki olası etkilerine de yer verilen modelin ana bulgularına göre; döviz krizi şoklarının, ilk altı ay içinde sanayi üretim artışlarında gerilemelere yol açarken, bankacılık sektörü kırılganlığında ilk 11 ay içinde ciddi artışlara sebep olduğu görülmektedir. Öte yandan, bankacılık sektörü kırılganlık artışları ile reel sektör durgunlukları arasında birbuçuk yıla kadar yayılabilen iki-yönlü olumsuz etkileşimler bulunduğu anlaşılmaktadır.